Apitherapie: Met dank aan 40.000 farmaceutische fabriekjes in een bijenkast

Tekst: Klaas Sluiman, Bijenpark Terschelling

Overal ter wereld vinden we Apitherapie-verenigingen en organisaties die zich bezig houden met het opleiden van Apitherapeuten. In Duitsland, Frankrijk en Zwitserland verplichten de Apitherapie-bonden hun leden alleen als therapeut op te treden wanneer ze ook als arts of medisch specialist erkend zijn. Ook imkers worden opgeleid in de Apitherapie, maar deze mogen alleen onder supervisie van een arts adviezen verstrekken. In Nederland zijn geen opleidingen op dit gebied. De Stichting Bijkersgilde geeft weliswaar in de cursus Specialist Bijenproducten een les over Apitherapie, maar beperkt zich tot informatie over historische toepassingen, chemische samenstelling en werkzame stoffen, gebaseerd op wetenschappelijk onderzoek. Dat laatste doet ook de Deutsche Apitherapie Bund, die volgens haar statuten ‘streeft naar de bevestiging op wetenschappelijke gronden van kennis van volksgeneeskunde’.

Beepower

Imkers kunnen eindeloos uitweiden over de wondere wereld van hun bijen, vaak met honing en bestuiving in de hoofdrol. De heilzame werking van bijenproducten is minder vaak onderwerp van gesprek. Dat is jammer, want we hoeven ons niet te schamen voor eeuwenlange ervaring en toepassing. De indruk zou eens kunnen bestaan dat we heiligschennis plegen t.a.v. de farmaceutische industrie. Dat is bepaald niet nodig. Op de producten uit de bijenkast rust geen octrooi. Toch zijn onze bijen chemische fabriekjes van complexe producten, die moeilijk tot onmogelijk zijn te kopiëren. De waarde voor de mensheid is groot. We hebben het hier nu eens niet over de toegevoegde waarde voor de opbrengst van land- en tuinbouwproducten en natuurgebieden. Dat weet iedereen zo langzamerhand wel. De producten die door de bijen rechtstreeks of door tussenkomst van de imkerij worden geleverd zijn minstens zo waardevol.

Stuifmeel

Het belang en de kracht van stuifmeelkorrels worden tot uitdrukking gebracht in de benaming superfood. Als voedingssupplement wordt stuifmeel gebruikt door sporters vanwege het grote aantal micronutriënten (mineralen, vitaminen en sporenelementen). Stuifmeelkorrels zijn een wonder van kracht, die alle essentiële vitaminen, sporenelementen en hoogwaardige aminozuren bevatten, die ons lichaam nodig heeft om gezond en weerbaar te zijn. De oogst ervan roept in ons land weerstand op en gebeurt dan ook amper, hooguit voor eigen gebruik van de imkerfamilie. Een bijenvolk heeft per jaar ongeveer 50 kilo (!) stuifmeel nodig voor het ontwikkelen van de voedersapklieren en voorraadvorming van bijenbrood.

Honing

Honing geeft energie. Het is een zoetstof met minder calorieën (1290 kJ/308 kcal) dan kristalsuiker (1700kJ/406 kcal) met een zoetere, fijnere smaak. Honing is lichter verteerbaar dan kristalsuiker vanwege de toevoeging door de bijen van de spijsverteringsenzymen invertase, diastase en katalase. De antibacteriële werking van honing is een eigenschap die al eeuwen bekend is. Maar waaròm honing deze eigenschap heeft is pas onlangs wetenschappelijk aangetoond. De suikerconcentratie is ca 80%. Vele soorten bacteriën leggen hierin het loodje. In matig verdunde honing wordt het enzym glucose oxidase actief, waarbij een beetje waterstofperoxide ontstaat; net genoeg om weer andere bacteriën te doden, maar zo weinig dat het geen nadelige gevolgen heeft. Ook nadat de waterstofperoxide wordt afgebroken door het enzym katalase aan de honing toe te voegen, behoudt de honing nog steeds een sterke antibacteriële werking. Ook wordt methylglyoxaal (bekend als actieve factor in Manuka-honing) geneutraliseerd. En toch blijft de honing actief, vooral tegen de Bacillus subtilis, veroorzaker van voedselvergiftiging. Uiteindelijk blijkt een klein positief geladen eiwit verantwoordelijk te zijn voor de werking: Bee defensin-1. Dit eiwit bleek eerder geïdentificeerd in de hemolymfe van bijen en in koninginnengelei (daar royalisine genoemd). Zo worden diverse monoflorale honingen ontleed om te bepalen wat de specifieke eigenschappen per soort zijn. Honing blinkt verder uit als huidverzorgingsmiddel, toegepast in sauna’s en bij honingmassage; het vitaliseert en versterkt.

Bijenwas

Bijenwas ontstaat uit suikers, en wordt in de 8 wasklieren in het achterlichaam van de bij verwerkt. Met zijn etherische oliën en balsemende stoffen vindt bijenwas toepassingen in de Apitherapie voor plaatselijke behandeling bij pijnlijke chronische ziekten aan het bewegingsapparaat, in de vorm van drukverbanden met warmte. Ontzegelwas wordt gebruikt als coating van crèmes en pillen. De samenstelling van bijenwas is niet wettelijk vastgesteld. Veel in vetten oplosbare vervuilingen worden door bijenwas opgenomen. Op deze wijze kan een opeenstapeling plaats vinden van verontreinigingen.

Propolis

Propolis wordt beschouwd als natuurlijk antibioticum met brede werking, zonder resistentie-opbouw. Het werkt ontstekingsremmend, versterkt ons afweersysteem en wordt toegepast als tinctuur, rauw, als damp, als pil, als crème of als poeder.

Bijengif

Bijengif ontstaat uit polleneiwit. Het druppeltje gif van een bij weegt 0,1-0,35 milligram. Gedroogd resteert minder dan 0,1 milligram. De belangrijkste componenten zijn Mellitine (50%), de veroorzaker van pijn en jeuk, en Apamine (2-3%), ontstekingsremmend en neurotoxisch. Het wordt gebruikt tegen chronische pijnen, degeneratieve ziekten aan het bewegingsapparaat en ischias. Het bevordert de doorbloeding en werkt ontstekingsremmend. Bijengif wordt gewonnen door voor de bijenkast een glasplaat met elektrische lading aan te brengen, waar de bijen hun gifblaas legen zonder daar zelf aan dood te gaan. Het gif wordt gedroogd en als poeder verzameld. Bijengif wordt verwerkt in tincturen, zalven, pillen en crèmes.

Koninginnengelei

Koninginnengelei is een hoogwaardig natuurlijk voedingssupplement en, vooral bij virusinfecties, een onvervangbare stimulans voor het immuunsysteem. Gebruik van koninginnengelei verkort aanzienlijk de hersteltijd na ernstige ziektes die gepaard gaan met sterke verzwakking. Het winnen van koninginnengelei is een tijdrovend werkje, dat in ons land amper plaatsvindt. De samenstelling is niet wettelijk geregeld.

Bijenkastlucht

Voor mensen die lijden aan COPD kan een kuur met bijenkastlucht zorgen voor verlichting. De methode, die in Duitsland werd ontwikkeld, is door het Max Planck Institute for Molecular Biomedicine in München op effectiviteit onderzocht. De methode is omstreden; er komt nog veel uit de bijenkast dat nadere studie vereist en verdient.

Tekst: Gerard Muiser / Foto’s: Arie Jan van Termeij